Planeta Nowa 1 Procesy Zewnętrzne Kształtujące Powierzchnię Ziemi Sprawdzian Pdf
Procesy zewnętrzne kształtujące powierzchnię Ziemi (Planeta Nowa 1 koncentruje się na tych zagadnieniach) to całokształt zjawisk zachodzących na i blisko powierzchni naszej planety, które prowadzą do jej ciągłej zmiany. Są one napędzane głównie energią słoneczną, grawitacją oraz aktywnością organizmów żywych. Działają przeciwstawnie do procesów wewnętrznych (endogenicznych), które wypiętrzają i budują nowe formy terenu. Procesy zewnętrzne dążą do wyrównania powierzchni Ziemi, niszcząc i transportując materiał.
Pierwszym kluczowym aspektem jest wietrzenie (zwietrzenie). To rozpad skał i minerałów pod wpływem czynników fizycznych, chemicznych i biologicznych. Wietrzenie fizyczne powoduje kruszenie skał bez zmiany ich składu chemicznego (np. zamarzanie i rozmarzanie wody w szczelinach). Wietrzenie chemiczne zmienia skład chemiczny skał, prowadząc do powstania nowych minerałów (np. rozpuszczanie wapieni przez deszcz). Wietrzenie biologiczne jest wynikiem działalności organizmów, takich jak rośliny (korzenie rozsadzające skały) czy zwierzęta.
Kolejnym ważnym procesem jest erozja (erozja). To niszczenie i przenoszenie materiału skalnego przez różne czynniki. Erozja wodna jest spowodowana działalnością rzek, strumieni, deszczu i fal morskich. Rzeki żłobią doliny, transportują osady i tworzą delty. Fale morskie niszczą brzegi i budują plaże. Erozja wiatrowa zachodzi na obszarach suchych i słabo porośniętych roślinnością, gdzie wiatr wywiewa pył i piasek, tworząc wydmy i grzyby skalne. Erozja lodowcowa jest związana z działalnością lodowców górskich i lądolodów, które rzeźbią doliny U-kształtne i transportują ogromne ilości materiału.
Transport (transport) to przemieszczanie materiału erozyjnego przez wodę, wiatr, lód i grawitację. Woda transportuje osady w postaci zawiesiny, roztworu i materiału wleczonego po dnie. Wiatr unosi pył i piasek na różne odległości. Lodowce przenoszą skały i osady na duże odległości, tworząc moreny. Grawitacja powoduje osuwiska i spływy błotne.
Ostatnim etapem jest akumulacja (akumulacja), czyli osadzanie się materiału transportowanego przez różne czynniki. Woda osadza osady w dolinach rzecznych, deltach i na dnie oceanów. Wiatr tworzy wydmy i lessy. Lodowce budują moreny czołowe i boczne. Grawitacja powoduje powstawanie stożków usypiskowych u podnóża stoków.
Przykładem może być powstawanie kanionu. Erozja wodna (rzeczna) przez tysiące lat żłobi skały, tworząc głęboką dolinę o stromych zboczach. Inny przykład to tworzenie się wydm. Wiatr transportuje piasek z obszarów erozji i osadza go w miejscach, gdzie napotyka przeszkodę, tworząc w ten sposób wydmy.
Zrozumienie procesów zewnętrznych jest kluczowe dla planowania przestrzennego, zarządzania zasobami naturalnymi i ochrony środowiska. Pozwala na przewidywanie zagrożeń naturalnych, takich jak osuwiska czy powodzie, oraz na podejmowanie działań mających na celu minimalizację ich skutków. Wiedza ta jest również niezbędna w rolnictwie i budownictwie, aby unikać budowania w miejscach narażonych na erozję lub osiadanie gruntu.
