Czasownik Dokonany I Niedokonany Sprawdzian Klasa 6

W języku polskim czasowniki mają dwie ważne formy: czasowniki dokonane i czasowniki niedokonane. Zrozumienie tej różnicy jest kluczowe do poprawnego używania czasowników. Zaczniemy od definicji.

Czasowniki niedokonane opisują czynność, która trwa, powtarza się lub nie wiemy, czy została zakończona. Myślimy o niej jako o procesie, który się dzieje. Często odpowiadają na pytanie: co robił/robiła/robili?

Czasowniki dokonane opisują czynność, która została zakończona, wykonana do końca. Pokazują efekt lub rezultat. Często odpowiadają na pytanie: co zrobił/zrobiła/zrobili?

Teraz rozłożymy to na czynniki pierwsze, krok po kroku.

Krok 1: Pytanie kluczem.

Najprostszym sposobem na odróżnienie tych form jest zadanie odpowiedniego pytania do czasownika:

Jeśli pytamy "co robił?" lub "co robi?", mamy do czynienia z czasownikiem niedokonanym.
Jeśli pytamy "co zrobił?", mamy do czynienia z czasownikiem dokonanym.

Krok 2: Przyjrzyjmy się przykładom.

Zobaczmy, jak to działa w praktyce:

Czytać (niedokonany) – pytałam: "co robiłam?" Czytałam książkę przez cały wieczór. Czynność trwała.
Przeczytać (dokonany) – pytałam: "co zrobiłam?" Przeczytałam całą książkę. Czynność została zakończona, jest efekt.

Inne pary:

Pisać (niedokonany) – On pisał list. (Czynność pisania trwała.)
Napisać (dokonany) – On napisał list. (List został skończony.)
Budować (niedokonany) – Robotnicy budowali dom. (Proces budowy trwał.)
Zbudować (dokonany) – Robotnicy zbudowali dom. (Dom został ukończony.)
Jeść (niedokonany) – Dziecko jadło śniadanie. (Czynność jedzenia trwała.)
Zjeść (dokonany) – Dziecko zjadło śniadanie. (Śniadanie zostało zjedzone.)

Krok 3: Prefiksy (przedrostki).

Często czasowniki dokonane powstają z czasowników niedokonanych przez dodanie prefiksu (przedrostka) na początku słowa. Zobaczcie:

robić (niedokonany) + za- = zrobić (dokonany)
pisać (niedokonany) + na- = napisać (dokonany)
budować (niedokonany) + z- = zbudować (dokonany)
kładać (niedokonany) + po- = pokładać (dokonany)

Niektóre czasowniki dokonane tworzą swoje formy niedokonane przez zmianę rdzenia, ale najczęściej spotykamy się z dodawaniem prefiksów.

Krok 4: Kiedy używamy których form?

Używamy czasowników niedokonanych, gdy chcemy powiedzieć, że:

Coś się działo przez jakiś czas: Wczoraj oglądałem film.
Coś powtarzało się: Co roku jeżdżę nad morze.
Po prostu mówimy o samej czynności, bez nacisku na jej zakończenie: Muszę zadzwonić do mamy. (Tu jeszcze nie zadzwoniłem, to plan.)

Używamy czasowników dokonanych, gdy chcemy powiedzieć, że: